Ajax teknolojisi, web tasarımcılarına daha interaktif ve sorunsuz web işlevleri sunar. Ajax ile, sayfa yenilenmeden veri gönderip almanız mümkündür. Bu, kullanıcılara daha hızlı web sayfaları sunar, böylece özellikle canlı veri ve arama işlevleri için çok önemlidir. Peki, web tasarımcıları Ajax teknolojisinden nasıl yararlanabilir? İşte adım adım açıklaması:
jQuery, Ajax işlevlerini kullanmak için kullanılacak olan JavaScript kitaplığıdır. Jquery kütüphanesini yüklemek için bir script etiketi kullanılır.
Ajax için jQuery’yi yükleme işlemi tamamlandıktan sonra, veri alışverişi işlevleri kullanılabilir hale gelir. Örneğin, bir butona tıklandığında belirli bir URL adresinden veri alıp alamayacağımızı görelim.
$(document).ready(function(){ $("button").click(function(){ $.get("example.php", function(data, status){ alert("Data: " + data + "\nStatus: " + status); }); }); });$.get() işlevi, bir istemci tarafından sunucuya veri gönderir ve işlem tamamlandığında bir yanıt döndürür. $.post() işlevi, aynı işlemi yapmak için POST yöntemini kullanır.
$.get(URL, data, function (response, status, xhr) { // İşlem Başarılı});Bu üç adımın tamamlanması, geliştiricilerin bir web sitesinde Ajax teknolojisini kullanmalarına olanak tanır.
Ajax Nedir?
Ajax (Asynchronous JavaScript and XML), web sayfalarında hızlı ve etkileşimli bir kullanıcı deneyimi sağlayan, asenkron bir web teknolojisidir. Bu teknoloji, sayfa yenileme işlemi olmadan arka planda veri alışverişi sağlayarak web sayfasının kullanıcılara daha dinamik bir görünüm sunmasına olanak tanır.
Ajax teknolojisi, kullanıcı deneyimini artıran pek çok özellik sunar. Örneğin; sayfa yenileme işlemi olmadığı için kullanıcılar web sayfaları arasında hızlı ve yumuşak bir gezinti yapabilirler. Bunun yanı sıra, web sayfaları daha az veri ile çalıştığı için daha hızlı bir şekilde yüklenir ve sunucu trafiği azaltılır.
Ajax teknolojisi, web tasarımcıları tarafından kullanılabilecek birçok farklı yöntem sunar. Bu yöntemler arasında; form gönderimi, arama işlevleri ve canlı veri gösterimi gibi özellikler yer alır. Bu sayede web siteleri daha interaktif hale getirilir ve daha fazla işlevsellik sunarlar.
Web tasarımında Ajax teknolojisi kullanmak için, öncelikle Javascript kütüphanelerinden biri olan Jquery kütüphanesinin yüklenmesi gerekmektedir. Daha sonra, Ajax işlevleri kullanılarak istenilen özellikler kodlanabilir ve web sayfasında kullanılabilir. Ancak, Ajax kullanımı bazı dezavantajlara da sahiptir. Örneğin; eski tarayıcıların desteği olmaması ve sayfa yüklenme sürelerinde yaşanan gecikmeler gibi problemler meydana gelebilir.
Genel olarak, Ajax teknolojisi, web tasarımında kullanılabilecek oldukça etkili bir yöntemdir. Ancak, kullanımı ve uygulanması konusunda dikkat edilmesi gereken bazı noktalar bulunmaktadır. Web tasarımcıları, tasarımlarında Ajax teknolojisini kullanarak daha etkileyici ve kullanıcı dostu web siteleri hazırlayabilirler.
Ajax’ın Özellikleri
Ajax, asenkron bir web teknolojisidir. Bu teknoloji sayesinde bir web sayfası, kullanıcının işlem yapmasına gerek kalmadan veri alışverişi yapabilir. Bu teknolojinin en temel özelliği asenkron çalışmasıdır. Yani tüm sayfanın yenilenmesine gerek kalmadan bir bölümü güncelleyebilirsiniz. Bu özellikle web sitesinin kullanımını daha hızlı ve kolay hale getirir.
Bunun yanı sıra Ajax, bir web sayfasında veri alışverişinin nasıl yapıldığına da yardımcı olur. Bu teknolojiyle bir web sayfası, bir kullanıcının veri girerken veya işlem yaparken sayfanın yenilenmesini gerektirmeden arka planda veri alışverişi yapabilir. Bu da web sayfasının kullanımını daha akıcı hale getirir.
Ajax ayrıca dinamik bir web ortamı sağlar. Bunun anlamı, kullanıcı veri girdikçe veya işlem yaptıkça sayfa yenilenmeden verilerin güncellenebilmesidir. Bu sayede kaydedilmemiş veriler kaybolmaz ve kullanıcının işlem süreci bölünmeden tamamlanabilir.
Bir başka özellik ise Ajax teknolojisinin sunucu ile olan etkileşimi minimize etmesidir. Bu teknoloji sayesinde, sayfa içindeki bir bölümün güncellenmesi için tüm sayfanın yenilenmesine gerek yoktur. Bu şekilde sunucu yükü ve transfer hızı azaltılır ve web sayfasının daha hızlı çalışması sağlanır.
Ajax, web sitelerinde interaktif özelliklerin kullanılmasına izin verir. Örneğin, kullanıcının bir element üzerine geldiğinde belirli bir etkileşim olabilir. Bu teknoloji sayesinde, kullanıcının adım adım işlem yapması gerekmez; basit bir tıklamayla etkileşim gerçekleşebilir.
Son olarak, Ajax teknolojisi, web sayfalarında daha fazla kontrole sahip olmaya olanak tanır. Bu sayede, web sayfasında gerçekleşen işlemler daha özenli bir şekilde kontrol edilebilir ve kullanıcının beklentileri doğrultusunda daha iyi sonuçlar elde edilebilir.
Veri Alışverişi
Ajax teknolojisi, web tasarımında verilerin alışverişinin daha hızlı ve akıcı bir şekilde yapılmasını sağlar. Bu teknik sayesinde bir web sayfası yeniden yüklenmeden veri alışverişi yapılabiliyor.
Bir kullanıcının bir formu doldurduğu ve gönderdiği durumlarda, Ajax teknolojisi sayesinde formun sunucuya gönderilmesi sırasında sayfanın yenilenmesi gerekmez. Sadece form verileri sunucuya gönderilir ve formun gönderildiğine dair bir mesaj kullanıcıya gösterilir.
Aynı zamanda, bir web sayfasının içerisindeki bir parçanın yeniden yüklenmesine gerek kalmadan, belirli bir veri kümesinin güncellenmesi de mümkündür. Örneğin, bir web sayfasındaki bir yorum bölümüne yeni bir yorum eklendiğinde, sayfanın yeniden yüklenmesine gerek kalmadan yeni yorumun eklenmesi mümkündür.
Veri alışverişi yaparken, Ajax teknolojisi sayesinde sunucudan sadece gerekli olan küçük bir veri kümesi alınır ve web sayfasında yeniden yüklenmeye neden olmadan mevcut verilerin üzerine eklenir. Bu, veri alışverişi işlemi için gereken veri miktarını azaltır ve sayfa yüklenme süresini hızlandırır.
Ayrıca, Ajax teknolojisi ile sunucu tarafına yapılan talepleri düzenleme ve filtreleme imkanı da vardır. Böylece sadece gereksiz veriler sorgudan çıkarılarak daha hızlı yanıt alınabilir, ve gerekli veriler önbelleklenerek daha hızlı işlenebilir. Bu sayede sunucuların yükü azaltılır ve veri alışverişi daha performanslı hale getirilir.
Asenkron Çalışma
Ajax teknolojisi, web uygulamalarında asenkron bir çalışma prensibine sahiptir. Bu, sayfanın yeniden yüklenmeden veri alışverişi yapabilmesini sağlar. Asenkron yapıda, birden fazla işlem eş zamanlı olarak gerçekleştirilebilir ve tarayıcı arayüzü kullanıcılara daha istikrarlı ve hızlı bir deneyim sunar.
Asenkron yapı, geleneksel senkron yapıdan farklıdır. Senkron yapıda, bir işlem tamamlanmadan diğerine geçilemez ve işlemler sırayla gerçekleştirilir. Bu, kullanıcı deneyimini yavaşlatır ve bekletir. Asenkron yapı ise, tüm işlemlerin aynı anda gerçekleşebilmesine izin verir ve kullanıcıların sayfada gezinirken veri alışverişi yapılabilmesini sağlar.
Ajax teknolojisi ile asenkron bir şekilde veri alışverişi yapmak oldukça avantajlıdır. Örneğin, bir kullanıcı bir form doldurma işlemi gerçekleştirirken, diğer users etkilenmez ve kullanıcılar arasında çatışma yaşanmaz. Ya da bir kullanıcı bir ürün araması yaparken, sayfa yeniden yüklenmeden sonuçlar listelenir ve kullanıcı aradığı ürüne daha hızlı ve kolay bir şekilde ulaşabilir.
Ajax Tekniği İle Yapılabilecekler
Ajax teknolojisinin kullanımı ile birlikte web tasarımında birçok farklı özellik eklemek mümkündür. Bunlar arasında:
- Form Gönderimi: Ajax kullanarak, sayfa yenilenmeden form gönderimi yapılabilir. Bu sayede kullanıcıların işlem süresi kısaltılmış olur.
- Arama İşlevleri: Arama işlemi sırasında sayfanın yenilenmesi yerine Ajax teknolojisi kullanılarak sonuçlar anında gösterilebilir.
- Canlı Veri Gösterimi: Ajax teknolojisi kullanılarak, dinamik bir şekilde veriler gösterilebilir. Örneğin, sayaçlar, grafikler gibi.
Yukarıdaki özelliklerin yanı sıra, Ajax teknolojisi kullanılarak web sayfalarına animasyonlar, geçişler, dinamik filtreler ve daha birçok etkileşim öğesi de eklenebilir. Tüm bunlar web sitesinin kullanıcı dostu ve çekici olmasını sağlar.
Form Gönderimi
Ajax teknolojisi, form gönderim işlemlerinde oldukça kullanışlıdır. Geleneksel form gönderme yöntemleri sayfayı yeniler ve süreci yavaşlatırken, Ajax ile birlikte sadece formun gönderim işleminin gerçekleştiği kısımdaki veri değişir, sayfa yenilenmeden sonuçlar anında gösterilebilir. Ajax ile form gönderimi yapmak oldukça basittir. Örneğin bir kullanıcının bir formu doldurduktan sonra göndermesi gerektiğini düşünelim. Bu formu Ajax ile göndermek için öncelikle form etiketine bir klasp (class) özelliği eklemek gerekiyor. Daha sonra, gönderme butonundaki onClick özelliğinde Ajax işlevi çağrılıp, form verileri belirtilerek veri gönderilebilir.
| Özellik | Açıklama |
|---|---|
| type | Gönderme yöntemi, genellikle ‘post’ ya da ‘get’ olarak kullanılır. |
| action | Gönderilen formun işleneceği URL adresi. |
| method | Gönderme yöntemi, ‘post’ ya da ‘get’ olabilir. |
| name | Formun adı. |
| id | Formun tanımlayıcı adı, benzersiz olmalıdır. |
Ajax teknolojisi ile form gönderimi yapmak, web sayfalarında kullanıcı deneyimini geliştirmek için önemli bir adımdır. Verilerin hızlı ve akıcı bir şekilde gösterildiği sayfalar, kullanıcıların beklentilerini karşılar ve web tasarımcıların da başarılı bir şekilde işlerini yapmalarını sağlar.
Arama İşlevleri
Arama işlevleri, Ajax teknolojisinin en yaygın kullanıldığı alanlardan biridir. Ajax, kullanıcılara sayfayı yeniden yüklemeden veri alışverişi yapabilme imkanı sağlar. Arama işlevlerinde ise kullanıcının veri tabanında belirli bir kelime ya da kelime grubu araması ve sonucunda ilgili verilerin anında gösterilmesi amaçlanır.
Bu işlemin gerçekleştirilmesi için, bir arama kutusu oluşturulur ve kullanıcının girdiği veri JQuery kodları ile veritabanına sorgulanarak sonuçlar bulunur. Bu sonuçlar daha sonra sayfa üzerinde asenkron bir şekilde dinamik olarak gösterilir. Arama sonuçları, tablo ya da liste halinde gösterilebilir.
Ayrıca, seçilen sonuçlara tıklandığında ilgili sayfaya otomatik olarak yönlendirebilirsiniz. Arama işlevlerinde Ajax teknolojisinin kullanılması, kullanıcılara hızlı ve dinamik bir arama yapabilme olanağı sunar. Arama sonuçları hızlı bir şekilde gösterildiği için, kullanıcılar arama sonuçlarını inceleyebilir ve daha doğru sonuçlara ulaşabilirler.
Özetle, Ajax teknolojisi ile arama işlevleri yapmak oldukça kolaydır ve web sitesi kullanıcılarına çok daha iyi bir kullanıcı deneyimi sunar. Hem veri alışverişi hızlanır, hem de arama sonuçları kullanıcılara daha hızlı ve doğru bir şekilde sunulur.
Canlı Veri Gösterimi
Ajax teknolojisi ile canlı veri gösterimi yapmak mümkündür. Ajax teknolojisi, web sayfasını yeniden yüklemeye gerek kalmaksızın veri alışverişi yapabilme özelliği sayesinde canlı veri gösterimi yapmayı mümkün kılar.
Bu özellik sayesinde, web sayfasındaki bir bölümdeki verilerin anlık olarak güncellenmesi sağlanabilir. Örneğin, bir sayfada bulunan bir tablonun içeriği değiştiğinde, Ajax teknolojisi ile tablonun sadece içerik kısmı yeniden yüklenerek güncellenebilir. Böylece, kullanıcının sayfayı yenilemesine gerek kalmadan, değişiklikler anında görüntülenebilir.
Ayrıca, canlı veri gösterimi yapmak için Ajax teknolojisi ile birlikte jQuery kütüphanesi de kullanılabilir. Bu kütüphane ile birlikte, örneğin bir anket sonucu sayfasındaki grafiklerin canlı olarak güncellenmesi gibi özellikler eklemek de mümkündür.
Bununla birlikte, canlı veri gösterimi yapmak için Ajax teknolojisi kullanırken dikkat edilmesi gereken birkaç nokta bulunmaktadır. Öncelikle, veri alışverişinin sıklığı çok yüksek olmamalı ve gereksiz yere sunucu kaynaklarını kullanmamalıdır. Ayrıca, canlı veri gösterimi yaparken kullanıcı deneyimi de önemlidir. Sayfaların hızlı bir şekilde yüklenmesi ve kullanıcıların beklemesi gereken sürelerin en aza indirgenmesi gerekmektedir.
Ajax Tekniği Nasıl Kullanılır?
Ajax teknolojisi web tasarımcılarına birçok olanak sunmaktadır. Ancak bu işlevleri kullanabilmek için belli bir adım adım süreci takip edilmesi gerekir.
Adım 1: Jquery Kütüphanesi YüklemeAjax işlevlerinin kullanılabilmesi için ilk adım, Jquery kütüphanesinin projeye eklenmesidir. Jquery, Javascript kodlarının daha hızlı ve kolay bir şekilde yazılabilmesini sağlar.
Adım 2: Ajax İşlevlerinin KullanılmasıAjax işlevlerini kullanmak için öncelikle XMLHttpRequest nesnesi oluşturulmalıdır. Bu nesne ile sunucuyla bağlantı kurulur ve veriler alınır veya gönderilir. Ayrıca Jquery kütüphanesi ile hazır işlevler de kullanılabilir.
Adım 3: Veri Alışverişinin YapılmasıAjax teknolojisi ile veri alışverişi yapmak için, sunucu dosyasının URL’si belirtilir ve gönderilecek veriler (varsayılan olarak POST metodu ile) belirtilir. Alınacak veriler, sunucu dosyasında ise success metodu ile, hata durumlarında ise error metodu ile işlemler gerçekleştirilir.
Bu adımları takip ederek web tasarımında Ajax teknolojisini etkili bir şekilde kullanabilirsiniz.
Adım 1: Jquery Kütüphanesi Yükleme
Ajax teknolojisini kullanmak için ilk adım, Jquery kütüphanesini web sayfasına yüklemektir. Bu adımı gerçekleştirmek, Ajax istekleriyle iletişim kurabilmeye olanak tanır. Jquery, Javascript kütüphanelerinin en popüler olanlarından biridir ve web tasarımcıları tarafından sıklıkla kullanılır.
Jquery kütüphanesini yüklemek için web sayfasında <script> etiketi kullanılır. Kütüphanenin en son sürümünü yüklemek için Jquery resmi web sitesindeki bağlantıyı kullanmak önerilir. Aşağıdaki kod örneği Jquery kütüphanesi yüklemek için kullanılabilir:
<head> <meta charset="UTF-8"> <title>Web sayfası başlığı</title> <script src="https://code.jquery.com/jquery-latest.min.js"></script></head>Bu kod örneği de <head> etiketinin içinde yer alır ve Jquery kütüphanesinin en son sürümünü yükler. <script> etiketi, kütüphaneyi yüklemek için kullanılır ve src özelliği, kütüphanenin konumunu belirtir.
Bu adımı tamamladıktan sonra, Ajax işlevlerini kullanmak için hazırsınız. Ancak, Jquery kütüphanesinin doğru bir şekilde yüklendiğinden emin olmak için web sayfasını test etmek önemlidir. Jquery kullanımı konusunda daha fazla bilgi edinmek isterseniz, resmi Jquery web sitesine başvurabilirsiniz.
Adım 2: Ajax İşlevlerinin Kullanılması
Ajax teknolojisi, web tasarım alanında oldukça kullanışlı bir teknoloji olarak karşımıza çıkıyor. Bu teknoloji sayesinde web sayfalarına dinamizm kazandırılabilir ve kullanıcılara daha iyi bir kullanıcı deneyimi sunulabilir. Ajax teknolojisinin kullanılabilmesi için ilk olarak JQuery kütüphanesinin yüklenmesi gerekiyor. Jquery kütüphanesi yüklendikten sonra Ajax işlevleri kullanılabilir hale geliyor.
Ajax işlevlerinin kullanımı için iki farklı adım gerekli. Bunlar; AJAX İsteği ve AJAX Yanıtı’dır. AJAX İsteği, verileri sunucuya gönderirken, AJAX Yanıtı, sunucudan geri dönen verileri kapsar.
Ajax işlevlerinin kullanımı için ilk olarak, bir jQuery seçicisi gerekiyor. Bu seçici, verilerin alındığı ve eklendiği alanı belirler. Kodlama işlemi sırasında bu seçiciyi doğru şekilde belirlemek oldukça önemlidir.
Daha sonra, Ajax işlevi oluşturulmalı ve AJAX isteği gönderilmelidir. Bu işlem sayesinde, veriler sunucuya gönderilir ve yanıt beklenebilir. Yanıt alındıktan sonra, verileri ekleme veya değiştirme işlemleri gerçekleştirilir.
Ajax işlevleri kullanırken, verilerin doğru şekilde kodlanması oldukça önemlidir. Bunun için, JSON formatı kullanılabilir. Bu sayede veriler, doğru şekilde sunucuya gönderilebilir ve yanıtlar doğru şekilde işlenebilir.
Ajax teknolojisi, web tasarımına önemli katkılar sağlayan bir teknoloji olarak öne çıkıyor. Ancak, doğru kullanılmadığı takdirde dezavantajları da olabilir. Bu sebeple, Ajax işlevlerinin doğru şekilde kullanılması ve kodlama işlemlerinin doğru şekilde yapılması oldukça önemlidir.
Adım 3: Veri Alışverişinin Yapılması
Ajax teknolojisi, web sayfalarında veri alışverişinin asenkron bir şekilde yapılabilmesine olanak tanıyan bir teknolojidir. Bu teknoloji sayesinde web sayfaları daha hızlı ve verimli bir şekilde çalışabilir. Veri alışverişi yapmak için Ajax teknolojisi kullanmak oldukça kolaydır ve bu adımlar takip edilerek yapılabilir:
- Adım 1: İlk önce Ajax işlevlerinin kullanılabilmesi için jQuery kütüphanesi yüklenmelidir.
- Adım 2: Sonrasında Ajax işlevlerinin kullanımı için gerekli adımlar izlenmelidir.
- Adım 3: Veri alışverişi için öncelikle Ajax teknolojisi ile veri alışverişi yapacağımız url belirlenmelidir. Daha sonra ise Ajax fonksiyonu kullanılarak veri gönderme işlemi yapılır ve verilerin geri dönüşü alınır.
Bu adımlar takip edilerek web tasarımcılar Ajax teknolojisi ile veri alışverişi işlemlerini basit bir şekilde gerçekleştirebilirler.
Ajax Tekniğinin Avantajları ve Dezavantajları
Ajax teknolojisi web tasarımında oldukça kullanışlı bir araçtır. Ancak, her teknolojinin olduğu gibi bazı avantajları ve dezavantajları mevcuttur. Ajax teknolojisinin avantajları şunlardır:
- Web sayfasının daha hızlı yüklenmesi
- Kullanıcılara daha iyi bir deneyim sunulması
- Sunucuya yapılan isteklerin ve alınan cevapların minimum seviyede olması
- Web sayfasının daha az bant genişliği kullanması
Öte yandan, Ajax teknolojisinin bazı dezavantajları da mevcuttur:
- SEO dostu olmaması
- JavaScript etkinleştirilmemiş tarayıcılarda çalışmaması
- Doğru bir şekilde uygulanmadığında güvenlik açıklarına neden olması
- Web sayfasında kullanılmış olduğu diğer teknolojilerle uyumluluk sorunu yaşanması
Yukarıdaki avantaj ve dezavantajları göz önünde bulundurarak, Ajax teknolojisinin doğru bir şekilde kullanılması, web sayfasının performansını artırabilir ve kullanıcı deneyimini iyileştirebilir. Ancak, dikkatsiz kullanımı ciddi güvenlik problemlerine neden olabilir.
Avantajları
Ajax teknolojisinin birçok avantajı vardır. Öncelikle, sayfayı yenilemeden veri alışverişi yapabilme özelliği, web uygulamalarının hızını ve kullanıcı deneyimini artırır. Kullanıcıların sayfa yenilemek zorunda kalmadan aradıkları veriyi görmeleri çok daha hızlı ve kolay hale gelir.
Bunun yanı sıra, Ajax teknolojisi web sayfalarının daha interaktif hale gelmesini sağlar. Özel bir tasarım yapmak için gerekli olan animasyonlar ve etkileşimli özellikler, Ajax teknolojisinin kullanımı sayesinde basit bir şekilde oluşturulabilir. Bu da kullanıcıların web sayfasıyla daha fazla etkileşime girmelerine ve sayfada daha uzun süre kalmalarına olanak tanır.
Ajax aynı zamanda sunucunun yükünü azaltarak daha verimli bir çalışma ortamı oluşturur. Sayfaları yenilemek yerine, sadece gerekli verilerin alınması sayesinde sunucu daha az yüksek alır ve daha hızlı çalışır. Bu da maliyet tasarrufu sağlar.
Ajax teknolojisi, birden fazla tarayıcıda uyumlu çalışabilme özelliği sayesinde de avantaj sağlar. Bu, web tasarımcılarının tarayıcı uyumluluğu için daha az çaba harcamalarını ve web uygulamalarının birçok kullanıcı tarafından kullanılabilmesini sağlar.
Son olarak, Ajax teknolojisi web sayfalarının daha kolay ve hızlı yüklenmesine olanak tanır. Bu da kullanıcıların web sayfalarını daha hızlı açmalarını ve web uygulamalarıyla daha az zaman harcamalarını sağlar.
Dezavantajları
Ajax teknolojisinin birçok avantajına rağmen, dezavantajları da bulunmaktadır. En önemli dezavantajı, web sayfalarının hızını etkilemesidir. Ajax, web sayfalarında daha zengin ve etkileşimli kullanıcı deneyimleri sağlamak için kullanıldığından, sayfa yüklenme süresi artabilir. Bu nedenle, Ajax’ın aşırı kullanımı web sayfalarının yavaşlamasına ve performansını azaltabilir.
Ayrıca, Ajax kullanımı, web sayfasının tarayıcı uyumluluğunu da etkileyebilir. Bazı tarayıcılar, özellikle eski sürümleri, Ajax teknolojisi ile uyumsuz olabilir ve web sayfasında hatalara neden olabilir. Bu nedenle, web tasarımcılarının Ajax kullanımı konusunda tarayıcı uyumluluğuna dikkat etmeleri gerekir.
Bunun yanı sıra, Ajax kullanımı, arama motoru optimizasyonunu da etkileyebilir. Ajax kullanan web sayfaları, arama motoru botlarının içeriklerini tarayarak dizine eklemelerini zorlaştırabilir veya imkansız hale getirebilir. Web sayfalarında Ajax kullanmadan önce, bu konuyu da göz önünde bulundurmanız önemlidir.